Fort van Hoofddorp

De renovatie van de "verborgen schat" van Hoofddorp is afgerond. Tien jaar nam de ontwikkeling en herbestemming van het Fort van Hoofddorp in beslag. Het werelderfgoedmonument ging deze zomer stapsgewijs open voor het publiek. Landschap, architectuur en interieur zijn door Serge Schoemaker Architects integraal aangepakt. Geschiedenis en heden zijn versmolten tot een nieuw geheel. Het forteiland van totaal 8'100m2 is getransformeerd tot een stadspark met ruimte voor horeca, culturele en educatieve activiteiten.

Verborgen schat

Hoofddorp was nog een plattelandsdorp toen het fort rond 1904 op steenworp afstand van de dorpskern werd gebouwd. Fort bij Hoofddorp, zoals de officiële naam luidde, is onderdeel van de Stelling van Amsterdam en middels de Geniedijk verbonden met Fort bij Aalsmeer en Kunstfort bij Vijfhuizen. Door de schaalvergroting van Hoofddorp kwam het forteiland in de tweede helft van de twintigste eeuw midden in het stadscentrum te liggen.

Ondanks de centrale ligging was het eiland nooit toegankelijk voor publiek. Het fortgebouw functioneerde lange tijd als munitiedepot en bood de laatste jaren onderdak aan de lokale schietvereniging. Het Provinciaal monument kwam in 1996 op de Lijst van Werelderfgoed. "Een verborgen schat", zo omschreven theaterproducent Femme Hammer en architect Serge Schoemaker het fort, toen ze in 2010 de eerste plannen maakten voor de herbestemming.

In 2015 richtten de initiatiefnemers Stichting Fort van Hoofddorp op, dat de financiering en ontwikkeling van het forteiland mogelijk maakte. Het initiatief kreeg financiële steun van de Provincie Noord-Holland, de Gemeente Haarlemmermeer en diverse culturele fondsen. Serge Schoemaker tekende voor het ontwerp en begeleidde de uitvoering van de renovatie.

Ruimtelijk labyrint

Fort van Hoofddorp is één van de weinige forten binnen de Stelling met twee verdiepingen. Het verdedigingswerk ligt, zoals de meeste forten, ingebed in het landschap en is bedekt met een aardlaag. Het fort bestaat uit een rijk labyrint aan ruimten: geschutsruimten, lokalen, gangen en nissen. Muren en gewelven van meters dik ongewapend beton moesten het fort beschermen tegen het vijandelijk geschut.

Het gebouw bezit twee vrijstaande hefkoepelgebouwen, die met het hoofdgebouw waren verbonden door ondergrondse gangen en tijdens de renovatie volledig zijn ontgraven. De oorspronkelijke gangenstructuur is bij de renovatie weer in ere hersteld. Hierdoor kunnen bezoekers nu -ondergronds- via de lange achtergang op de begane grond, naar de vrijstaande hefkoepelgebouwen en het terrein bovenop het fort.

Om de ontsluiting van het fortgebouw te verbeteren, zijn twee nieuwe trappenhuizen toegevoegd. Door het wegbreken van de vloeren zijn hier twee verticale, dubbelhoge ruimten ontstaan, die licht en lucht in het door horizontale gangen gedomineerde fortinterieur brengen.

Dialoog tussen geschiedenis en heden

Het fortgebouw is deels gerestaureerd en deels onaangetast gelaten. Nieuwe toevoegingen zijn door Serge Schoemaker strak vormgegeven en weloverwogen geïntegreerd, met een bewust behoud van de historische details en karakteristieke atmosfeer. De aanpak zorgt voor een levendige dialoog tussen verleden en heden, waarbij beide entiteiten elkaar versterken.

Zo worden warme, houten wanden en minimalistische, stalen elementen gecombineerd met ruwe, onafgewerkte wanden van ongewapend beton, moderne lichtarmaturen met sfeervol verlichte kaarsnissen. Het materiaal- en kleurconcept verbindt de historische en hedendaagse elementen en laat ze tegelijkertijd waardig naast elkaar bestaan.

De gebouwinstallaties zijn nagenoeg onzichtbaar geïntegreerd. Zo is het hele pand voorzien van een dun vloerverwarmingssysteem en maakt het luchtbehandelingsysteem met warmteterugwinning gebruik van de historische, ingebouwde luchtkanalen. Nieuwe leidingen zijn weggewerkt in de dekvloer en het dakpakket, om het pure, brutalistische karakter van het fortinterieur te behouden.

Aan het buitenterrein is een wandelpad toegevoegd, het 'fortpad', waarover bezoekers vanaf het voorplein omhoog kunnen lopen naar het hoger gelegen terrein: het terreplein. Hier heeft men uitzicht over de fortgracht en de Geniedijk. Tevens is hier plaats gemaakt voor een kleinschalig openluchttheater en ruimte voor een sfeervolle terrastuin.

Serge Schoemaker Architects

Serge Schoemaker Architects is een multidisciplinair ontwerpbureau, opgericht in 2008 en gevestigd in Amsterdam. We werken aan op maat gemaakte gebouwen, interieurs, landschapsobjecten en kunstinstallaties. De werkwijze van Serge Schoemaker Architects komt voort uit een fascinatie voor de ‘kunst van het bouwen’: zorgvuldig vormgegeven en vervaardigde gebouwen, ruimtes en details. Desalniettemin geloven we dat een goed ontwerp niet alleen draait om de esthetische verbetering van onze omgeving: evenzeer heeft ontwerpen te maken met het verhogen van levenskwaliteit. We zijn er van overtuigd, dat hoogwaardige gebouwen en ruimtes, economische en sociaal-maatschappelijke waarde creëren. Goede architectuur heeft een positieve invloed op ons dagelijks leven, productiviteit, fysiek welbevinden, evenals ons cultuur- en natuurbewustzijn. We streven naar unieke maatwerk oplossingen. Gedurende de afgelopen jaren hebben we hiervoor een efficiënte, procesmatige werkwijze ontwikkeld, die pragmatisch én onderzoekend is. Middels het bouwen van zowel digitale als fysieke modellen verkennen we zo de ruimtelijke potentie van architectonische ontwerpvraagstukken. In ons werk vormen materialisatie en detaillering een integraal onderdeel van zowel de ontwerpideeën, als de zintuigelijke ervaring. Door gebruik te maken van elementen als kleur, textuur en licht, streven we naar architectuur met een hoge intrinsieke kwaliteit. Serge Schoemaker Architects werkt aan projecten in het publieke domein, de culturele en private sector. We adviseren opdrachtgevers vanaf het initiële idee – middels haalbaarheidsstudies en ontwerpschetsen – tot aan de oplevering. Bijzondere aandacht wordt er gegeven aan de daadwerkelijke uitvoering: de vakkundige realisatie van het ontwerp wordt door ons gewaarborgd middels een intensieve bouwbegeleiding.